Bosbranden in Portugal: Failliet van privebezit en neoliberalisme

Tienduizenden hectaren bos zijn sinds begin deze zomer weer in vlammen opgegaan. Bosbranden vernietigen hele valleien en leggen natuurreservaten in de as. Ze veroorzaken een enorme uitstoot van CO2 en elk jaar sterven verschillende vrijwillige brandweerlui in de vlammen. Nieuw is het probleem in Portugal niet, toch worden enkel de symptomen bestreden. Structureel blijven de problemen onaageroerd, omdat de structurele oorzaken onafscheidelijk samenhangen met het kapitalistische systeem.

De tol

De gevolgen van de branden zijn voor iedereen duidelijk. Op ecologisch vlak gaat er heel wat biodiversiteit verloren, kreunen de streken de jaren nadien nog onder de giftige stoffen van de assen in het grondwater en worden tonnen Co2 uitgestoten. Daarnaast worden elk jaar duizenden hectaren natuurreservaten vernietigd. Deze week alleen al werder grote stukken van de nationale parken van de Serra da Estrela en Gerez tot een zwarte hel herleid.

Ook op economisch vlak zijn de branden een ramp voor de Portugese economie die al jaren onder een chronische crisis leidt. Specialisten berekenden dat de bosbranden jaarlijks 3,7 procent van het BBP in rook doen opgaan. Niet alleen worden bossen vernietigd die gebruikt worden voor de papier en hout-industrie. Veelal nemen de branden ook aanliggende wijngaarden mee, vernietigen ze de grasvelden waar herders in de bergen hun schapen en geiten laten grazen en gaan kleine landbouwgronden in de vlammen op. Bovendien schrikken de bosbranden ook toeristen af, om nog maar te zwijgen over het toeristisch potentieel dat vernietigd wordt, doordat mooie landschappen herleid worden tot zwartgeblakerde heuvels.

Op menselijk vlak is het lijden evident. Dorpen die omsingeld worden door de branden worden ontruimd en de verwoestijning in het binnenland neemt daardoor hoe langer hoe meer toe. Elk jaar branden verschillende huizen af, en verongelukken vrijwillige brandweerlui bij het blussen. Deze week nog kwam een meisje van 21 om bij de bluswerken. Om van de werkloosheid veroorzaakt door de branden maar te zwijgen.

Symptoombestrijding

De Portugese regering kreeg de afgelopen jaren heel wat kritiek over het gebrek aan voorbereiding tegenover de jaarlijkse bosbranden. Zo was er een gebrek aan materiaal, onderbetaling van de brandweerlui – die 20 euro per dienstdag krijgen - , en een gebrek aan “vliegende middelen” – vliegtuigen, zware blushelicopters en verkenningstoestellen. Behalve aan de lonen, is er ondertussen al wat vooruitgang geboekt, vooral met hulp van buitenlandse blustoestellen.

Ook probeert men de wetgeving op brandstichting aan te scherpen, met strengere straffen voor pyromanen en onoplettende brandstichters die met een sigarettenpeuk de hel doen losbarsten. Toch is dit soort oplossingen ver van voldoende, vooral omdat de bosbranden een structureel probleem zijn die samenhangen met het kapitalisme als economisch systeem.

Structurele oorzaken

Een van de belangrijkste problemen aan de basis van de bosbranden is het bosbeheer. Dit kan teruggevoerd worden tot 3 grondoorzaken. De eerste is een bureaucratisch probleem, namelijk het gebrek aan een centraal register voor de bossen, waardoor heel wat verwarring bestaat over wie nu voor welke bossen verantwoordelijk is.

De 2 andere oorzaken zijn veel directer verbonden met het kapitalisme als systeem an sich. Het eerste daarvan is het privaat bezit van een groot deel van de bossen. Om bosbranden controleerbaar te houden, is een goed onderhoud van de bossen cruciaal. Daarvoor moeten de bossen regelmatig gekuist worden, en ontdaan worden van dood hout en dorre struiken, de brandversnellers van dienst. Daarnaast moeten ook de toegangswegen en brandgangen voorzien en onderhouden worden, zodat de brandpreventie en de brandweer snel en gemakkelijk toegang heeft tot de bossen. Daar knelt het schoentje van het private bosbezit.

Doordat grote delen van de bossen privaat bezit zijn, is het voor de eigenaars vaak niet rendabel het nodige onderhoud te voorzien. Branden houden immers niet om aan eigendomsgrenzen, en er ontstaat een klassiek probleem van “Commons”, waarbij de eigenaar er enkel baat bij heeft zelf zijn taak te vervullen als alle anderen dat ook zouden doen. Het uiteindelijke resultaat is dat door het bestaan van privaat bezit niemand uiteindelijk iets doet.

Daarnaast zorgen erfenissen ervoor dat stukjes bos bij overlijden opgedeeld worden in bijna waardeloze stukjes land, waar de kinderen en kleinkinderen in de steden – die niet meer actief zijn in de oude artisanale land- en bos-bouw - weinig voeling mee hebben, en hun eigendommen nog nauwelijks weten liggen. Het resultaat is dat de bossen verwaarloosd worden; ideale voedingsbodem voor branden. Het lijkt hoebij dus evident dat privaat bezit van bosgronden een rem is geworden op de economische en ecologische ontwikkeling van de regio.

De alternatieven

Nationaliseringen en onteigeningen zonder meer zijn echter evenmin een oplossing. Ook de ballonnetjes die de regering opliet om eigenaars die hun taak niet voldoen te beboeten of te onteigenen zullen niet onmiddellijk soelaas bieden. 40 procent van de bossen zijn in handen van de Portugese staat. En vaak zijn deze bossen in even slechte of slechtere staat dan die private. Desinvesteringen van de overheid en afslankingen van het ambtenarenapparaat, onder druk van het neoliberalisme, hebben voor een chronisch tekort aan middelen en personeel gezorgd, waar de natuur en de bevolking vandaag het slachtoffer van zijn.

Structurele oplossingen zijn dus onder het kapitalisme ver te zoeken. Als alternatief zou een systeem moeten naar voor gebracht worden die een einde maakt aan het private bezit van natuurlijke rijkdommen zoals de portugese gronden, met onteigeningen die de eigenaars vergoeden naar gelang hun behoeften, en een staat die investeert in het welzijn van zijn bevolking en haar ecologische omgeving.